ملاحظات دندانپزشکی در بيماران مبتلا به ديابت
در این مبحث ابتدا با بیماری دیابت و فشارخون آشنا می شویم سپس به ملاحظات دندانپزشکی می پردازیم:
ديابت ملتيوس:
ديابت ملتيوس يک سندرم كلينيكی است كه توليد بيش از حد قند خون يا همان هايپرگليسمی را به علت كمبود و يا عدم كفايت انسولين می كند. اين بيماری پيچيده و مزمنی است كه متابوليسم كربوهيدراتها ، پروتئين ، چربي ، آب والكتروليتها را تحت تأثير قرار داده و گاهی نتايج وخيمی به بار می آورد . ديابت با درگيری 0/5 از افراد جمعيت فراوانی برابر با 0/1 درصد قبل از سنين بلوغ و 6 درصد در دهه هشتم زندگی شايعترين بيماری سيستم اندوكرين بدن می باشد.
2 تايپ مهم كلينيکی برای ديابت در نظر گرفته می شود :
تايپ 1 : وابسته به انسولين كه گاهی به نام ديابت جوانان نيز خوانده می شود و در چهار دهه اول زندگیی بروز می كند.
تايپ 2 : غير وابسته به انسولين يا ديابت بالغين كه 80 درصد در بيماران بالای 50 سال بروز می كند.
علاوه بر دو تايپ گفته شده يک ديابت زمان حاملگی نيز وجود دارد كه عامل آن هورمون لاكتوژن پلاسنتايی انسانی است كه خاصيت ضد انسولينی دارد. در صورت بروز اين بيماری در زنان حامله در سه ماهه دوم و سوم حاملگی معالجه با انسولين ضروری است و اين معالجه بعد از برداشتن پلاسنتا بايد قطع گردد.
مشكلات ناشی از ديابت علت بسياری از بيماريها و حوادث تهديد كننده زندگی می باشد. از جمله اين عوارض می توان كمای هيپرگليسميک را نام برد كه بسياری از اعضای بدن را گرفتار كرده و اميد به زندگی را كاهش می دهد.
شواهد زيادی وجود دارد كه كنترل خوب ديابت و نگهداشتن بيمار در وضعيت نرموگليسميک ( حالت نرمال قند خون ) اگر از همه عوارض ديابت جلوگيری نكند از خيلی از آنها می تواند پيشگيری كند. تست مناسب برای ديابت ملتيوس اندازه گيری ميزان قند خون در آزمايشگاه يا بيمارستان می باشد.
بيماران ديابتی كه به خوبی در مورد بيماريشان آموزش داده شده اند می توانند خودشان ميزان قند خونشان را حدس بزنند. بدين صورت كه يک نمونه كوچک از خون مويرگی نوک انگشتان گرفته شده سپس با يک معرف مخلوط گشته و رنگ آن با جدول خاصی مقايسه می گردد. اين عمل به نام مانيتور كردن گلوكز در خانه ناميده می شود و برای ايجاد يک حالت نرموگليسميک ضروريست در يک فرد ديابتيک قند خون ناشتا بالاتر از 7/5 ميلی مول در هر ليتر است.
در حالی كه در فرد معمولی كمتر از 6 ميلی مول در ليتر است. كم كم كه ميزان قند خون بالاتر از ظرفيت جذب مجدد قند در توبولهای كليه می رسد قند در ادرار بيمار نيز پديدار می گردد در ديابتيک حجم ادرار افزايش يافته موجب پلی اوری و نيكتوری ( شب ادراري ) می گردد كه اين خود موجب تشنگی شده و در نتيجه تمايل به نوشيدن را افزايش می دهد . پلی اوری سبب می شود كه بدن از آب و الكترليتها تهی گردد.
عوارض
بسياری از عوارض ديابت عامل خيلی از موارد بيماريها و مشكلات انسان است و گاهی منجر به اختلال در كسب درآمد بيمار شده و همچنين بار سنگينی برای تحقيقات پزشكی به شمار می آيد. عارضه اصلی ديابت مزمن آرترواسكلروز زودرس و پيشرونده است كه منجر به بالا رفتن انسيدانس آنژين صدری، سكته قلبی، بيماريهای عروقی مغزی و بيماريهای عروق محيطی می گردد.
در جهان غرب ديابت عامل اصلی كوری به شمار رفته و 0/25 افرادی كه تحت دياليز قرار می گيرند و بسياری از اشخاصی كه اقدام به قطع اندام می كنند به علت ابتلا به همين بيماريهاست. بروز سكته قلبی در بيمار ديابتی به دو برابر افزايش يافته و نيز شانس زنده ماندن پس از سكته قلبی در اين بيماران در گروه سنی و جنسی يكسان در مقايسه با بيماران غير ديابتی به كمتر از نصف تقليل می يابد. در هر صورت اگر حالت نرموگليسميک برقرار نگردد طول دوره زندگی در هر سنی كاهش خواهد يافت.
درمان دارويی
نوع 1: 0/100 بايد روی انسولين تراپی باشند .
نوع 2: 0/80 رو انسولين تراپی هستند. 0/20 روی داروهای پايين آورنده قند خون خوراکی.
معالجه با انسولين با استفاده از مخلوط انسولين كوتاه مدت و متوسط المدت به صورت تزريقات متعدد زير جلدی دوبار در روز قبل از صبحانه و قبل از شام صورت می پذيرد. اين عمل به همراه رژيم غذايی و مانيتور كردن گلوكز در خانه بهترين متد برای ايجاد نرموگليسمی است. پزشک بايد بر مراقبتهای خانگی بيمار نظارت داشته باشد. داروهای پايين آورنده قند خون خوراكی مثل سولفونيل يوريا و بی گوانيد فقط به بيماران مبتلا به ديابت بالغين بايد داده شود. اين داروها هيچ برتری بر انسولين نداشته بلكه عوارض آنها كاربرد آنها را محدود كرده است. ولی به هر حال جايی برای خود در معالجه ديابت بزرگسالان دارند.
تشخيص
ديابت یک به طرق مختلف تشخيص داده می شود. مای كلسيک بالينی شامل تشنگی، پرنوشی، نيكتوري ( شب ادراري )، از دست دادن وزن و خستگی است. گليكوزوری ( وجود قند در ادرار ) در آزمايشات روتين پزشكي ممكن است یافت شود. تشخيص كتواسيدوز ديابت حاد كه به دنبال خود كمای هيپرگليسمیک را در بر خواهد داشت ضروری است. علائم عوارض ديابت مانند بی حسی اندامها، اختلالات بينايی نیز می تواند در تشخيص بيماری كمک كند. درمان بر پايه آموزش و نظارت بر بيمار ديابتيک بنا نهاده شده بطوريكه يک بيمار ديابتی آموزش داده شده تا حالت نرموگليسميک را از طرق زير برای خود به وجود آورد :
- رژيم غذايی : كنترل مقدار كربوهيدرات دريافتی
- اندازه گيرب مقدار گلوكز خون : مانيتور كردن در خانه
- تزريق انسولين : معمولا 2 بار در روز
كمای ديابتی
وقتی بيمار ديابتی در طی معالجه دندانی خود بيهوش می شود دندان پزشک با يك حالت اورژانس خطرناک روبرو می شود كه احتياج به درمان فوری دارد. ابتدا برای كم كردن احتمال بروز سنكوپ بيمار بايد به حالت سوپاين خوابانيده شود.
اگر حالت بيهوشی ادامه يابد در مورد نوع كمای ديابتی اين فرد تصميمی اتخاذ گردد.
آيا اين كما هيپرگليسميک است يا هيپوگليسميک؟ اگر تشخيص اين مطلب مشكل بود بيمار بايد یک دوز تشخيصی گلوكز از طريق وريدی دريافت دارد. حتی اگر بيمار در كمای هيپرگليسميک باشد اين تست خطری متوجه وی نخواهد كرد. به هر حال اگر فردی در كمای هيپوگليسميک بود تزريق اين گلوكز بلافاصله او را به هوش می آورد و از اين پس فرد قادر به دريافت گلوكز از طريق دهانی می باشد ولی اگر فرد در كمای هيپرگليسميک بود بلافاصله بايد برای معالجه به بيمارستان اعزام شود. هيچ گاه به بيماری كه در كما است و نوع كمای او معلوم نيست انسولين تزريق نكنيد چرا كه امكان دارد در كمای هيپوگليسميک بوده و تزريق انسولين منجر به آسيب مغزی و حتی مرگ بيمار شود.
ملاحظات دندانپزشکی در بيماران مبتلا به فشار خون
نگهدای فشار خون در يک حد معمولی در دوران سلامتی پديده پيچيده ای است.
فشارخون ميانگين توسط 2 عامل برون ده قلبی وتونيسته رگها بوجود می آيد.
فشارخونی كه بر اثر انجام اعمال مختلف در روز تغيير می كند توسط گيرنده های فشاری مانيتور شده و آن را در يک ميزان نرمال نگه می دارد. اين تنظيم دائم به علت عواملی از قبيل تغيير در وضعيت بدن، پايين افتادن بازگشت وريدی، ورزش ناگهانی، كارهای فيزيکی سنگين، گرما و سرمای بسيار زياد، تغيير در ميزان كلريد سديم، افزايش دريافت آب و يا از دست دادن مايعات پيوسته بايد وجود داشته باشد. اندازه فشار خون با سنجش ميزان فشار سيستولی روی فشار دياستولی بر حسب ميليمتر جيوه بدست می آيد. افزايش فشار خون با افزايش سن در ارتباط است و بيماری فشار خون وقتی اطلاق می شود كه فشار خون بيشتر از ميزان نرمال آن سن باشد. در غرب كسی در سن 20 سالگی بيماری فشارخون دارد كه فشارخونش بيشتر از 140/90 باشد در حالی كه يک فرد 75 ساله زمانی بيماری فشارخون خواهد داشت كه فشارخونش بالای 170/90 باشد.
بيماری فشارخون در 0/15 از جمعيت انسانی وجود دارد و احتمالاً فقط نصف اين مقدار تشخيص داده شده و معالجه می شوند. بيماری فشارخون در شروع و مراحل اوليه هيچگونه علامت بالينی ندارد و بيمار احساس سلامت می كند مگر اينكه با اندازه گيری مرتب فشارخون بيماری كشف گردد.
علائم بيماری زمانی ظاهر می گردند كه مريض برای مدتهای طولانی بيماری را داشته و بيماری كاملاً مستقر شود. فشارخون بيمار می تواند بسيار متغيير باشد و يا با افزايش استرس افزايش يابد مانند استرسی كه به هنگام كارهای دندانپزشكی به مريض وارد می شود. پيشنهاد می شود كه فشارخون همه كسانی كه برای معالجات دندانپزشكی مراجعه می كنند اندازه گيری و در پرونده آنها ثبت گردد. ولی بايد به خاطر داشت كه مقتضيات و چگونگی گرفتن فشارخون روی ميزان آن تأثير می گذارد پس بايد به بيمار اجازه استراحت بعد از ورزش و اعمال بدنی داده شود تا بدن ميزان فشارخون را در حدی واقعی تنظيم كند و سپس اقدام به گرفتن فشارخون كرد.
اگر با يكبار اندازه گيری فشارخون افزايش آن نشان داده شد اين دليل بر بيماری فشارخون نيست و حتما بايد حداقل 3 بار در زمانهای مختلف افزايش آن نشان داده شود تا دليل بر بيماری شود، كما اينكه كاهش آن هم دليل بر پايين بودن دائمی فشارخون نيست زيرا مثلا در خواب فشارخون به 90/50 كاهش مي يابد. در اكثر بيماران مبتلا به فشارخون هيچ علتی برای فشارخون آنها نمی توان يافت و اين موارد Essential hypertension اطلاق می شود.
عوارض
بيشتر علائم فشارخون در نتيجه عوارض آن است. مانند سردرد ، وزوزگوش ، سرگيجه ، كاهش يا عدم قدرت جنسی. اختلال در بينايی نشانگر افزايش فشارخون و باريك شدن آرتريولهای رتين ( شبكيه چشم ) است. پيشرفت فشارخون ممكن است منجر به حملات موقت ايسكمی يا ضايعات قلبی عروقی شود. اگر از دست دادن بينايی خيلی شديد باشد امتحان از فاندوس ( ته ) چشم پاپيل ادما را نشان خواهد داد كه به نوبه خود دليل بر آسيب شديد كليوی است. بزرگ شدن نيمه چپ قلب هم در نهايت منجر به نارسايی بطن چپ می شود.
نتيجه نهايی عدم معالجه فشارخون ممكن است منجر به كوتاه شدن دوره زندگي به ميزان 10 تا 20 سال شود. علاوه بر عوارض فوق چهار فاكتور ديگر هم با بيماری فشارخون در ارتباطند چاقی ، ورزش نكردن ، سيگار كشيدن و دريافت بيش از حد نمک.
درمان
فشارخون سيستوليک به دليل اينكه عاملش كاهش پذيرش ( كامپليانی ) عروق به دليل پيری است قابل معالجه نيست و قسمت اعظم معالجه روی پايين آوردن فشار دياستوليک كه داروهای آن در دسترسند بنا نهاده شده. معالجه دارويی بايد بسيار با دقت انتخاب شود زيرا كه بيمار برای تمام عمر بايد آن دارو را استفاده كند.
امروزه 5 دسته دارويی برای فشارخون موجود است :
- ديورتيكهای خوراكی
- بلاک كننده های بتا
- گشاد كننده های عروقی
- ممانعت كننده های تبديل آنژيوتانسين
- فعال كننده های سيستم عصبی مركزی
بسياری از اين داروها عوارضی چون خواب آلودگی دپرسيون و هيپوتانسيون وضعيتی دارند. اغلب بيماران بيش از يک دارو مصرف می كنند ولي اين به معنای وجود فشارخون شديد نيست فشارخون خيلی شديد در يک فرد ممكن است به خوبی با يك دارو كنترل شود در حالی كه فشارخون خفيف تر از آن در فرد ديگری با 2 حتی 3 دارو نيز كنترل نمي گردد. تعداد داروهای تجويز شده اندكسی از ميزان مشكلات كنترل بيماري است.
Hurst در سال 1978 مراحل پله ای معالجه يک فشارخون را به ترتيب زير پيشنهاد می كند :
- رژيم غذايي و ديورتيكها ( تيازيد )
- بلاك كننده هاي بتا
- هيدرولازين گشاد كننده عروق
- گوانتيدين ( ممانعت كننده فعاليت سمپاتيک ) .
اگر فردی دارای بيماری فشارخون شناخته شده است بهتر است چک شود كه آيا فشار دياستولی او پايين از mmgh 95 هست يا نه. و در مواردی كه فشارخون بيمار ناقص كنترل شده باشد پس از اعمال ضروری دندانپزشكی بيمار دوباره به نزد پزشک مربوطه فرستاده شود.
بيماران مبتلا به فشارخون در محيط دندانپزشكی
بايد فشارخون تمام بيماران بزرگسال گرفته و با تاريخ در پرونده ثبت گرد. اختصاص يک قسمت مجزا از پرونده مريض به اين امر دندانپزشک را در بررسی تغييرات فشارخون حتي در طول سالها كمک خواهد كرد. دندانپزشک بايد در گرفتن فشارخون با استفاده از اسفينگومانومتر و يک گوش مهارت لازم را داشته باشد. در خيلی از موارد دندانپزشک اين كار را در بين دو پروسه درمانی و يا در حالی
كه بيمار برای تعيين وقت ملاقات بعدی عزام می شود انجام می دهد.
فردی كه فشارخون دارد بايد فشار دياستولی حداكثر 90 ميليمتر جيوه داشته باشد تا اعمال درمانی دندانی او انجام شود. فشار دياستولي بالاي 100 نشانگر هيپرتنسيو بودن و يا پاسخهاي غير طبيعي و زياد از حد به استرس دندانپزشكي است. قبل از انداره گيری فشارخون به مريض فرصت استراحت روی صندلی دندانپزشكی را بدهيد. اگر در اين حال هم فشارخون بالا بود فقط كارهای ضروری دندانی او را انجام داده و او را به پزشک مربوطه ارجاع دهيد. در روی صندلی دندانپزشكی بيمار با فشارخون كنترل شده نسبت به فرد نرمال از خطر بيشتري برخوردار نيست حتی اگر بيهوشی عمومی هم براي مريض در نظر گرفته شود درمان دارويی مريض باز هم بايد ادامه يابد. البته بايد به خاطر داشت كه بسياری از داروهای بيهوشی عملكرد داروهای ضد فشارخون را شدت بخشيده حتی مي تواند منجر به هيپوتانسيون خطرناک شود. از اين رو بيهوشی عمومی بايد توسط متخصص بيهوشی و آن هم در محيط بيمارستان و با وسايل كافی انجام شود.
ملاحظات دندانپزشکی، ملاحظات دندانپزشکی در بيماران مبتلا به ديابت،ملاحظات دندانپزشکی در بيماران مبتلا به فشارخون،ديابت ملتيوس، نکات مهم ملاحظات دندانپزشکی،درمان و ملاحظات دندانپزشکی