بیماری دیابت در حدود ۸٪ از بارداری ها در سال را دچار مشکل می کند و در حدود ۷۵٪ از موارد دیابت حين حاملگی، دیابت بارداری می باشند که طبق تعریف وقتی دیابت را دیابت بارداری می گویند که فرد در حین بارداری برایش تشخیص دیابت گذاشته باشند. بقیه زنان باردار مبتلا به دیابت افرادی هستند که قبل از بارداری مبتلا به دیابت بوده اند که ۲۳٪ از آنها مبتلا به دیابت نوع دو و در حدود ۱-۲ مبتلا به دیابت نوع یک می باشند.
اینکه یک فرد قبل از بارداری مبتلا به دیابت باشد یا اینکه یک خانم در حین بارداری به دیابت مبتلا شده باشد با یکدیگر تفاوت می کنند. زنانی که قبل از بارداری مبتلا به دیابت شده اند باید قبل از بارداری به فکر کنترل قند خود باشند و ممکن است عوارض مربوط به دیابت روی بارداری آنها تأثير بگذارد ولی خانم هایی که مبتلا به دیابت نوع بارداری می باشند حین بارداری باید شروع به آموختن نکاتی راجع به دیابت که شامل کنترل رژیم غذایی و دریافت انسولین حین بارداری می باشد بکنند. این فصل اطلاعاتی راجع به هر دو گروه این افراد به شما خواهد داد.
برنامه ریزی برای بارداری در افرادی که قبل از بارداری مبتلا به دیابت هستند:
مسائلی که فرد دیابتی با آن روبرو است شامل:
باروری:
مطالعات اخیر نشان داده است که زنان دیابتی نوع یک باروری مشابه به اف سالم دارند. سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) یک عامل خطر برای مبتلایان به دیابت نوع دو می باشد و افراد مبتلا به این سندرم مشکل در تخمک گذاری و باردار شدن دارند. از متفورمین معمولا برای درمان این سندرم استفاده می شود ولی این دارو با باردار شدن فرد باید قطع شود.
به خاطر داشته باشید که مردان مبتلا به دیابت نوع یک که دچار عوارض عصبی شده اند ممکن است دچار اختلال نعوذ و انزال باشند. هنوز این موضوع مشخص نیست که آیا دیابت می تواند حرکت اسپرم و حجم منی را در مردان مبتلا به دیابت تحت تأثیر قرار دهد یا نه؟
کنترل و ارزیابی های قبل از لقاح:
اگر فرد مبتلا به دیابت باشد لازم است نکات زیر را قبل از تصمیم به باردار شدن در نظر بگیرد:
• خطر اینکه فرزند بیمار مبتلا به دیابت شود. و اهداف مورد نظر سطح قند خون قبل از لقاح و حین بارداری
• اثر عوارض دیابت (از جمله رتینوپاتی، درگیری کلیه، بیماری قلبی و نوروپاتی)بر حاملگی
• تغذیه حین بارداری
• پایش رشد جنین
حال هر کدام از این موارد را مورد بررسی قرار می دهیم:
خطر ابتلای فرزند فرد مبتلا به دیابت:
والدین آینده ممکن است که از اینکه ممکن است دیابت را به فرزندان خود انتقال دهند بیمناک باشند. خطر انتقال بیماری دیابت نوع یک به فرزندان کم می باشند (۶٪ اگر پدر مبتلا به دیابت نوع یک باشد و ۳٪ اگر مادر مبتلا باشد) صورتی که ریسک انتقال بیماری ها به فرزندان در نوع دو بالاتر است و اگر راد مبتلا به دیابت نوع دو باشد، خطر انتقال ۱۸٪ است که این خطر به ۵۰٪ در صورتی که هر دو والدین مبتلا به دیابت نوع دو باشند افزایش می یابد. البته محیط نقش بزرگ تری را در ابتلای فرد به دیابت نوع دو ایفا می کند.
کنترل قند خون:
جدول ۱، اهداف قند خون بلافاصله قبل از شروع بارداری و در حین بارداری را عنوان می کند. بیمار لازم است که قند خون خود را مرتب مورد پایش قرار دهد که زمان های آن قبل از مصرف وعده غذایی، ۱/۵ تا ۲ ساعت بعد از وعده غذایی، قبل از خواب و ساعت ۲ بامداد است و اگر بیمار رانندگی می کند لازم است که بیشتر از این قند خون خود را اندازه بگیرد. کنترل نامناسب قند خون حين لقاح، سبب افزایش خطر سقط خودبخودی و ناهنجاری و اختلالات قلبی، کلیوی و سیستم عصبی و اسکلتی- عضلانی جنین می شود. کنترل دیابت به منظور نرمال نگه داشتن مقدار HbA1C قبل و حین بارداری خطر این اختلالات در شکل گیری ارگان های جنین را کاهش می دهد. جدول ۲ خطر ایجاد ناهنجاری مادرزادی را بر اساس سطح HbA1C را نشان می دهد. کنترل قند خون حین بارداری نیز اهمیت دارد چرا که قند خون بالا می تواند سبب:
- پلی هیدروآمینوس که عبارتست از مایع آمینوتیک بیش از حد که سبب زایمان های زودرس می شود.
- مرده زایی
- جنین بزرگ در اثر انسولین بیش از حد در بدن جنین که در پاسخ قند خون بالای مادر رخ می دهد که به این حالت “ماکروزومی” گویند. در اثر این حالت ممکن است زایمان فرد با مشکل مواجه شود و خانم باردار نیاز به سزارین داشته باشد. نوزادان مبتلا به ماکروزومی احتمال دارد که دچار افت قند خون پس از تولد شوند و خوب شیر نخورند، اختلال تنگی نفس داشته باشند، دچار افت سطح کلسیم خون شوند و دچار زردی شوند.
- کتواسیدوز یک حالت بسیار شدید حین بارداری ایجاد می کند و می تواند منجر به مرگ جنین شود.
و این مسئله مهم است که بیمار در کنترل قند خون خود بسیار شدید عمل نکند به این صورت که اگر قند خون بعد از وعده غذایی بالا نرود می تواند رشد کافی جنین را به خطر بیندازد و سبب کمبود وزن کودک نسبت به سن و سال او شود. (small for dates infant)
جدول ۱- اهداف مورد نظر سطح قند خون حین بارداری
جدول ۲- خطر ایجاد ناهنجاری جنینی با سطوح HbA1C
عوارض دیابت:
وقتی خانمی تصمیم به باردار شدن می گیرد باید دو جنبه از عوارض دیابت
در نظر داشته باشد که شامل تأثیر بارداری بر عوارض دیابت و سلامتی مادر و نیز اثر عوارض دیابت بر سلامت جنین می باشد:
رتنیوپاتی دیابتی:
حین بارداری امکان دارد ناگهان فرد مبتلا به رتینوپاتی دیابتی شود و رتنیوپاتی که قبل از حاملگی وجود داشته ممکن است بدتر شود. دو دلیل احتمالی برای بدتر شدن وضعیت بیمار عبارتند از:
- اگر کنترل قند بیمار مناسب نباشد و ناگهان تصمیم به کنترل قند خون شدید برای مدت زمان کوتاهی مثلا بلافاصله قبل از بارداری بگیرد، بهبود سریع وضعیت قند خون به خودی خود سبب شعله ور شدن رتنیوپاتی می شود.
- تغییرات هورمونی و تغییرات گردش خون که حین حاملگی رخ میدهد ممکن است سبب بدتر شدن رتنیوپاتی شود. اگر بیمار دچار رتنیوپاتی شود ممکن است نیاز داشته باشد که حین بارداری درمان شود و برای این امر لازم است که قبل و حین بارداری به پزشک مراجعه شود. معمولا رتنیوپاتی بعد از حاملگی بهبود می یابد.
درگیری کلیه در دیابت:
اگر بیمار به بیماری کلیوی در اثر دیابت باشد، حاملگی سبب بدتر شدن بیماری کلیوی می شود.
اغلب این بیماری کلیوی پس از حاملگی برطرف می شود ولی اگر نارسایی کلیوی فرد قبل از بارداری شدیدتر باشد ممکن است فرد پس از پایان بارداری به حالت اول خود برنگردد. بیماران مبتلا به درگیری کلیوی در اثر دیا تصمیم به باردار شدن می گیرند لازم است که قبل از بارداری به نفرولوژیست (متخصص داخلی کلیه مراجعه کنند.
پره اکلامپسی:
پره اکلامپسی یک وضعیت جدی و شدید است که در آن فشار خون فرد شدت بالا می رود. احتباس مایع و از دست دادن پروتئین نیز رخ می دهد. این حالت در بیماران دیابتی شایع تر است به طوری که در حدود ۱۵-۴۵٪ از بیماران دیابتی که مبتلا به میکرو آلبومینوری (فصل ۳ را ببینید) هستند دچار پره اکلامپسی می شوند. بستری در بیمارستان و زایمان زودرس ممکن است در این حالت لازم شود.
داروهای کنترل فشار خون:
اگر بیمار از مهار کننده های ACE برای کنترل فشار خون خود استفاده می کند لازم است که در حین بارداری از دارویی از خانواده ی دیگر کاهنده ی فشار خون استفاده کند چرا که مهار کنندگان ACE در حین بارداری منع مصرف دارند.
بیماری قلبی:
در حین بارداری بیمار با یک افزایش حجم خون و افزایش جریان خون مواجه است که سبب افزایش ضربان قلب می شود. قلب طبیعی می تواند از پس این افزایش نیاز برآید ولی در بیماران مبتلا به ناراحتی قلبی می تواند این افزایش نیاز مشکل آفرین باشد. خطر بیماری قلبی در زمان مبتلا به دیابت نوع دو مزمن با کنترل نامناسب که علاوه بر مبتلا به چربی خون و فشار خون بالا نیز می باشند بالا است. همچنین در بیماران مبتلا به دیابت نوع یک که دچار عوارض چندگانه دیابت از قبیل نوروپاتی و بیماری کلیوی شده اند از خطر ایجاد ناراحتی های قلبی بالاست اگر بیمار هر کدام از این فاکتورهای خطر را می باشد لازم است که قبل از باردار شدن به یک متخصص قلب و عروق مراجعه کند.
درمان افزایش چربی های خون:
FDA داروهای کاهنده کلسترول را برای استفاده حين حاملگی تأیید نکرده است و اگر خانم حامله ای از آنها استفاده می کند باید بلافاصله آنها را قطع کند. خانم های دیابتی با تری گلیسیرید بالا ممکن است در حین بارداری دچار پانکراتیت ( التهاب پانکراس) شوند.
بیماری تیروئید:
بیماران باید قبل از باردار شدن از لحاظ ابتدا به بیماری تیروئیدی بررسی و غربالگری شوند. اگر بیماری دچار کم کاری تیروئید باشد بیمار نیاز به جایگزینی هورمون های تیروئید با داروها دارد که باید دوز آنها برای بارداری تنظیم شود.
گاستروپارزی:
در سه ماهه اول بارداری، گاستروپارزی در اثر دیابت می تواند تهوع و استفراغ حاملگی را بدتر کند و گاهی سبب بستری شدن خانم حامله در بیمارستان و تجویز مایعات و مواد غذایی داخل وریدی می شود به این دلیل اه بیماران دچار سوء تغذیه و از دست دادن مایعات بدن می شوند. گاهی پیش می آید که این وضعیت تا پایان حاملگی ادامه یابد.
درمان دیابت حين حاملگی:
اگر چه دشواهدی مبنی بر این قضیه وجود دارد که glyburide خوراک درمان ضرری ندارد، توصیه می شود که بیماران مبتلا به دیابت و بارداری قند خون خود را با انسولین کنترل کنند. اگر بیمار مبتلا به دیابت دو باشد و از داروهای خوراکی استفاده می کند، قبل از اینکه باردار شود با روی درمان با انسولین قرار گیرد. البته همه ی انواع انسولین برای استفاده در دوران بارداری تأیید نشده اند. آنالوگ های سریع الاثر انسولین مانند lisper و Aspart در زمان حاملگی بی ضرر هستند. در حال حاضر تنها انسولینی که طولانی الاثر است و می توان در طی حاملگی استفاده کرد NPH است. اخیرا یک مطالعه کوچک با انسولین گلارژین در ۳۲ حاملگی صورت گرفته که برای بیماران مشکلی ایجاد نشده است. اطلاعاتی راجع به استفاده از از انسولین detemir در دوران بارداری وجود ندارد. هدف درمان رساندن سطح HbA1C به حدود نرمال قبل از تصمیم به باردار شدن است. زمانی که طول می کشد که این امر اتفاق بیفتد در افراد مختلف متفاوت است و فرد می تواند یک برنامه ریزی سه ماهه برای رسیدن به سطح HbA1C نرمال داشته باشد و در طی این مدت ممکن است فرد احتیاج به مراجعه به تیم درمانی دیابت خود برای کمک گرفتن داشته باشد.
زمانی که بیمار قند خون خود را در حدود هدف ثابت نگه داشت و HbA1C او طبیعی شد می تواند اقدام به باردار شدن نماید و بعد از باردار شدن یک تیم با تجربه درباره حاملگی های پر خطر که شامل یک متخصص زنان، یک متخصص تغذیه، یک مربی دیابت، یک پرستار و یک متخصص غدد درون ریز می باشد، عهده دار مراقبت از بیمار شود.
دوز انسولین بیمار به دلیل تغی تفاوت می کند. در حدود هفته های ۹-۲ احتیاج دارد و بعد از آن دوز انسولین تا بیمار به دلیل تغییرات هورمونی نسبت به قبل از حاملگی حدود هفته های ۹ -۱۲ بیمار دوز انسولین کمتر از معمول بعد از آن دوز انسولین تا حدود هفته ۳۶ افزایش می یابد.
تغذیه:
در حین حاملگی باید فرد از رژیم متعادل (balanced) استفاده کند که در آن ۴۰-۵۰ کالری از کربوهیدرات ها، ۲۰٪ پروتئین و ۳۰-۴۰٪ چربی تشکیل شده است. میزان کالری بستگی به وزن حين حاملگی دارد: در حدود ۳۰ کیلوکالری به ازای هر کیلوگرم وزن بدن. اگر خانم باردار وزن ایده آل دارد و ۲۴ کیلوکالری به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در روز اگر فرد ۲۰-۵۰٪ بالای وزن ایده آل را دارد و ۱۲-۱۸ کیلوگرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در روز در صورتی که بیمار بالای ۵۰٪ وزن ایده آل خود را داراست. برای کسب اطلاعات بیشتر راجع به رژیم متعادل فصل ۸ را مطالعه کنید.
مراقبت از جنین:
مانند سایر حاملگی ها، سونوگرافی برای بیمار دیابتی برای پیگیری رشد جنین استفاده می شود. این وسیله به متخصص زنان کمک می کند که سن، رشد و سلامت جنین را ارزیابی کرده و ناهنجاری های جنینی را تشخیص دهد.
زایمان:
با یک کنترل دقیق دیابت در حین حاملگی، بسیاری از خانم ها با وجود عوارض دیابت می توانند حاملگی را به پایان برسانند. در کل، حاملگی نباید بیشتر از ۴۰ هفته طول بکشد. در صورت ابتلای فرد به دیابت نوع یک فرد روی تزریق انسولین داخل وریدی قرار گیرد تا قند خون فرد در حدود ۷۰-۹۰ میلی گرم بر دسی لیتر در حین زایمان حفظ شود. قند خون بالای ما تواند خطر افت قند خون نوزاد را بالا ببرد. در طی بخش فعال زایمان انسولین متوقف شده و تزریق گلوکز برای تامین کالری مورد نیاز مادر و می شود. بعد از زایمان، پزشک دوز انسولین قبل از حاملگی را برای تجویز خواهد کرد.
اگر بیمار مبتلا به دیابت نوع دو باشد، پزشک به بیمار توصیه می کند که تا زمانی که نوزاد خود را شیر می دهد از انسولین استفاده کند و وقتی که بیمار شیر دادن به بچه را متوقف کرد، می تواند از داروهای خوراکی معمول خود استفاده کند.
دیابت حاملگی:
در طی حاملگی، خانم ها از لحاظ ابتلا به حاملگی در هفته ۲۴-۲۸ غربالگری می شوند ولی اگر آنها از لحاظ ابتلای دیابت حاملگی پر خطر باشند باید در اولین ویزیت از لحاظ ابتلا به دیابت بررسی شوند. فاکتورهای خطر برای دیابت حاملگی عبارتند از:
• اعضای خانواده مبتلا به دیابت
• از نژادی باشند که مستعد ابتلا به دیابت باشند
• ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک در فرد . وجود دیابت حاملگی در بارداری قبلی یا تولد نوزاد با وزن بیشتر از ۴ کیلوگرم
دو تست برای تشخیص دیابت حاملگی وجود دارد. اولین تست در تمام افراد غیر پر خطر در هفته ۲۴-۲۸ انجام می شود و اگر این تست طبیعی بود هیچ تست دیگری نیاز نیست. اگر تست اول مثبت بود، یک هفته بعد باید تست دوم را انجام داد.
درمان:
وقتی که دیابت حاملگی در فردی تشخیص داده شد، به او آموزش داد شود که چگونه قند خون خود را در خانه اندازه بگیرد به خصوص سطی خون پس از مصرف وعده غذایی بیمار همچنین بهتر است که به سراغ یک متخصص تغذیه برود تا بر روی رژیم غذایی او برنامه ریزی کند.
وضع حمل:
بیماران مبتلا به دیابت حاملگی معمولا اجازه زایمان طبیعی را دارند. سطح قند خون بیمار ممکن است نیاز به انسولین در زمان زایمان داشته باشد. معمولا انسولین پس از زایمان نیاز نمی باشد.
دیابت حاملگی و خطر ابتلا به دیابت نوع دو بعد از زایمان:
ریسک ابتلا به دیابت نوع دو در افراد مبتلا به دیابت حاملگی در آینده ۵ – ۵۰٪ می باشد و البته بیمار بهتر است ۶ تا ۱۰ هفته بعد از زایمان یک تست تحمل گلوکز خوراکی به میزان ۷۵ گرم (OGTT) انجام دهد.
نتیجه گیری:
با کنترل شدید قند خون و مدیریت دقیق عوارض دیابت، زنان دیابتی می توانند نوزادان سالم به دنیا بیاورند:
- کنترل قند خون قبل از لقاح و حاملگی خطر ناهنجاری های جنینی را کاهش می دهد.
- در طی حاملگی، کنترل قند خون شديد، خطر ماکروزومی و مرده زایی را کاهش می دهد.
عوارض دیابت می تواند سلامت مادر و جنین را طی حاملگی تحت تأثیر قرار دهد:
- رتینوپاتی می تواند در طی حاملگی پیشرفت کند و بیمار لازم است که قبل و حین حاملگی به چشم پزشک مراجعه کند.
- بیماری کلیوی می تواند در طی حاملگی پیشرفت کند و وجود آن خطر ایجاد پره اکلامپسی را بالا می برد.
دیابت حاملگی دیابتی است که اولین بار در طی حاملگی پدیدار می شود:
- اگر رژیم غذایی به تنهایی نتواند قند خون را نرمال کند، درمان با انسولین باید شروع شود.
- معمولا دیابت بارداری بعد از پایان حاملگی برطرف می شود ولی بیمار در خطر بیشتری برای ابتلا به دیابت نوع دو در آینده است.
- حفظ وزن طبیعی و فعالیت بدنی به طور منظم می تواند شروع دیابت را در خانم هایی که مبتلا به دیابت حاملگی هستند را به تعویق بیندازد و یا حتی از آن پیشگیری می کند.