تعریف
درمان یک جلسه ای اندودانتیک، یک درمان غیر جراحی محافظه کاری است که در طی آن بطور معمول تمام مراحل تهیه حفره پالپی و تمیز کردن و شکل دادن کامل کانال ها و پرکردن یکنواخت تمام فضای داخل کانال با ماده ای مناسب و غیر محرک نسبت به نسوج پری اپیکال در یک جلسه انجام و خاتمه می‌یابد.
ملاحضات مقدماتی
موضوع انجام درمان یک جلسه ای، بحث تازه ای نیست، در عین حال، در طی شش سال گذشته است که عقاید و طرز تفکر راجع به شامل شدن این تکنیک به طرح درمانهای کلینیکی اندودانتیک، بسوی یک روند تکاملی و تغییرات و تحولات تازه پیش رفته است و به دلیل افزایش و گسترش فزاینده دامنه تجارب و مهارت های کلینیکی با ارزش و انجام تعداد زیادی مطالعات تحقیقاتی قابل اتکاو و پیشرفت دانش و آگاهی های بیولوژیک، درمانهای یک جلسه ای بیشتر مورد توجه واقع شده است و همزمان با این تحولات، امروزه این درمانها در ردیف کارهای عملی روزانه و معمول اندودانتیک قرار گرفته اند. لذا در زمینه انتخاب روش یک جلسه ای و چند جلسه ای یک سری اصول کلی باید رعایت شود و در مواردی که شک و تردید در حصول نتایج مثبت وجود دارد، باید از روش درمان چند جلسه ای بهره گرفت، بدین ترتیب عمل کننده از وقت خود بطرز مؤثر و مفید جهت ارائه خدمات درمانی استفاده خواهد نمود.
اصول کلی:
1- توانایی و مهارت و تجارب کلینیکال عمل کننده :
قبل از هر چیز، انجام درمان اندودانتیک در یک جلسه، مستلزم برخورداری عمل کننده از صلاحیت عملی و مهارت و دانش کلینیکال خاص می باشد. مثلا این قابلیت که به محض رؤیت فیلم رادیوگرافی اولیه دندان مورد درمان سریعا آنرا مناسب برای انجام درمان یک جلسه ای و یا چند جلسه ای، تشخیص دهد و انتخاب نماید. افرادی که همواره درمانهای ریشه دندان را در برنامه کار روزانه شان قرار داده اند از سرعت عمل بیشتری در انجام مراحل مختلف درمان و نیز از نظم و انضباط زیادی برخوردارند.
2- زمان درمان :
زمان تقریبی برای درمان هر مورد در ارتباط با قابلیت عمل کننده و آسیستان دی در انجام روش های درمانی و همینطور اشکالات و مسائل موجود در مورد بررسی می گردد، و در این زمینه آمادگی و مهارت دستیار در تهیه و آماده نمودن یک ست کامل استریل با تمام وسایل مورد نیاز، عملا بر سرعت عمل می افزاید و این امر مخصوس جهت ارائه خدمات درمانی فوری در مواردی نظیر دندانهای ضربه دیده که پالپ آنها باز شده است، روشن می باشد و از اتلاف وقت می کاهد. لذا آموزش صحیح دستیار در تنظیم ست مجهز و تنظیم دقیق وقت بیماران بر توانائی دندانپزشک می افزاید.
موارد تجویز درمانهای یک جلسه ای اندودانتیک:
در این قسمت مشکلاتی که در هنگام انتخاب نمونه ممکن است عمل کننده با آنها مواجه شود مورد بحث قرار می گیرد که این مسائل می توانند با انتخاب روش درمانی یک جلسه ای برطرف شوند:
الف: مشکلات در رابطه با میل نمودن و ایزوله کردن دندان در حین کار:
وقتی که درمانهای چند جلسه ای اندودانتیک انجام می شود یکی از اهداف عمده و اصلی این است که فضای داخل کانال در بین جلسات بطور موثری از ترشحات حفره دهان محفوظ و مصون باشد تا آلودگی مضاعف بوجود نیاید این هدف در اکثر موارد فراهم می شود ولی در عین حال، گاه با مواردی مواجه می شویم که اگر به طریقه یک جلسه ای درمان شوند احتمال آلودگی در بین جلسات در اثر نشت بزاق به دلیل ضعیف بودن ماده پانسمان کنند؛ یا ضعیف بودن دیواره ها و شکستن آنها در بین جلسات که در روش چندجلسه‌ای اغلب با آن روبرو هستیم، حذف خواهد شد مثلا دندانهایی که دچار پوسیدگی زیر لثه ای هستند یا چند دیواره از تاج آنها از بین رفته است و موارد دیگر که اغلب با رابردم نمی توان ایزولاسیون کافی برای آنها ایجاد نمود و لذا در حین درمان صدماتی به نسج لئه آنها وارد می شود در حالی که در روش یک جلسه ای، بیمار در معرض این تصادمات نسجی و تزریقات مکرر جهت سوار نمودن کلمپ قرار نمی گیرد.
بازسازی تاج با پین آمالگام یا کامپوزیت با استفاده از حلقه های مسی در غالب موارد به دلیل ضعیف بودن باقی مانده ساختمان‌های دندان یا کم عمق بودن فضای اتاق پالپ با مشکلاتی مواجه می شود ولی با این حال بعد از بازسازی تاج دندان تنها و بهترین انتخاب، استفاده از روش یک جلسه ای است و چنانکه موقعیت پوسیدگی زیر لثه امکان ترمیم را ندهد می توان با عمل ژنژیوکتومی مقداری از تاج دندان را اکسپوز کرد و بعد با قراردادن کلمپ و رابردم درمان را انجام داد.
ب: اهميت مسئله زیبائی در دندانهای قدامی
دندانهای قدامی که در اثر تروما دچار شکستگی افقی در تاج و خط نزدیک لثه می شوند از نقطه نظر زیبایی برای بیماران از اهمیت بسزایی برخوردار هستند در چنین مواردی درمان یک جلسه ای ریشه و قرار دادن یک پست و روکش موقت روی تاج دندان، زیبائی و رضایت خاطر بیمار را فراهم می آورد و از طرفی مشکلاتی که در امر ایزوله کردن دندان و سیل نمودن حفره در بین جلسات در طريقه چند جلسه ای داریم، حذف می شود.
3- ملاحظات بازسازی :
در مواردی جهت بازسازی تاج دندان، نیاز به درمان عمدی ریشه وجود دارد، در اینگونه موارد پالپ دندان دچار ناراحتی های پاتولوژیک نیست بلکه در حین تراش جهت پا به بریج و با روکش فلزی کامل یا در حین انجام اعمال ترميمی، اکسپوز شده است و با دندانهایی که قسمت اعظم تاج آن از بین رفته است در این موارد چون بی حسی برقرار است لذا در همان جلسه که پالپ باز می شود به روش یک جلسه ای درمان ریشه انجام می گیرد و روکش موقت روی دندان مربوطه قرار داده می شود بدین ترتیب دندان در فانکشن طبیعی خود قرار می گیرد و تا آماده شدن روکش دائمی بعنوان یک عضو دستگاه جونده عمل می نماید.
4 – دندانهایی که پالپ آنها وایتال است :
دندانهایی را که پالپ آنها وایتال است و در اثر پوسیدگی اکسپوز شده است یا به عبارتی مبتلا به پولپیت حاد هستند، می توان به طریقه یک جلسه ای درمان نمود در مطالعه ای که Ashknaze روی 435 دندان در مطب خود انجام داد فقط در ۱۸ بیمار یعنی 4% آنها درد ملایم که حدود یک هفته طول کشیده بود ملاحظه گردید که هیچکدام حتی نیازی به استفاده از مسکن نیز پیدا نکرده بودند.
در مطالعه Kitagawa روی ۸۰ نمونه فقط در ۲/۵ % از موارد درد متوسط تا شدید وجود داشت. در دندانهایی که پالپ آنها نکراتیک بود هیچگونه علائم کلینیکال وجود نداشت قسمت اعظم از آن تعداد که دارای رادیولوسنسی پری اپیکال بودند یا نبودند در اکثر مطالعات چنانکه بعدا خواهیم دید، تفاوتی در نتیجه درمان با روش یک جلسه ای و یا چند جلسه ای وجود ندارد ولی در عین حال موارد خاصی هم وجود دارند از جمله دندانهایی که دارای علائم کلینیکال اندودانتیکس هستند و مواردی که پالپ به حفره دهان باز است و یا روی پالپ بسته است، ممکن است تفاوت‌هایی در درصد حدوث درد بعد از درمان مشاهده شود که به نظر می رسد با کمی دقت و رعایت اصول دقیق در درمانهای اندودانتیک می توان از حدوث آن هم جلوگیری کرد.
موارد عدم تجویز درمان یک جلسه ای
1- دندانهایی که دارای علائم و عوارض حاد پری پیکال اند:
دندانهایی که نسبت به دق حساس هستند و یا دارای تورم شدید مثل آبسه حاد آلوئولار می باشند، از جمله مواردی هستند که در آنها درمان ریشه بطريقه یک جلسه ای به دلیل درد و ناراحتی بسیار شدیدی که برای بیمار ایجاد می کند صلاح نیست و لذا باید بعد از پاکیزه نمودن کامل کانال اجازه داده شود که اگزودا از طریق کانال درناژ شود و با بتدریج از طریق عروق خونی و عروق لنفاوی جذب گردد. هرچند که پاره ای از صاحب نظران بستن روی دندان را ارجح میدانند ولی در موارد بسیار حاد شاید صلاح باشد، برای تسکین درد بیمار روی دندان باز گذاشته شود حال اگر چنین دندانهایی به روش یک جلسه ای درمان شوند عملا باز گذاشتن دندان عملی نخواهد بود و خالی نمودن مجدد ماده پرکننده داخل کانال هم مشکل است و هم محرک و دردناک. اگر اینگونه دندانها اجبار به روش یک جلسه ای درمان شوند بهتر است ایجاد trephination برای کاهش درد و التهاب بیمار مورد نظر باشد.
2- مسائل آناتومیک :
در حین درمانهای اندودانتیک گاها با دندانهایی مواجه می شویم که از شرایط آناتومیک پیچیده و خاص برخوردارند، مانند دندانهایی که دارای پالپ های کلسیفیه – کانال‌های آهکی شده کانال‌های خمیده – کانال‌های منشعب از کانال اصلی می باشند از این قبیل می توان پرمولرهای سه کاناله و دندانهای ثانویه طرفی و میانی فک پائین که دارای دو کانال می باشند و همچنین انواع مختلفی از طرح های گوناگون ریشه را نام برد. انتخاب و انجام روش یک جلسه ای در اینگونه موارد اولا مستلزم صرف وقت بیشتر برای دندانپزشک و بیمار می باشد، ثانيا با خستگی بیمار و دندانپزشک همراه است.
